Ngưu tất là một thảo dược thân thảo có giá trị y học cao, được sử dụng cả trong y học cổ truyền và hiện đại. Cây chứa nhiều hoạt chất quý giúp tăng cường lưu thông máu, hỗ trợ xương khớp và bảo vệ hệ thần kinh.

Tổng quan về cây Ngưu tất

Cây ngưu tất hay còn gọi là cỏ xước, là một loại thảo dược thân thảo thuộc họ rau dền. Thân cây mảnh, màu lục hoặc nâu tía, có cạnh hơi vuông và các đốt phình to. Lá ngưu tất mọc đối xứng, hình trứng với đầu nhọn, gốc thon và mép uốn lượn. Hoa của cây mọc thành từng bông ở ngọn, quả ngưu tất thuộc loại quả nang, chứa một hạt hình trứng dài. Rễ cây có hình trụ, nhỏ dần về phía chóp và có nhiều rễ phụ.

Ngưu tất có nguồn gốc từ vùng Đông Bắc Trung Quốc và Nhật Bản, nơi nó đã được thuần hóa rộng rãi. Tại Việt Nam, cây được trồng chủ yếu ở các vùng Tây Bắc như Sa Pa, Lai Châu và đồng bằng Bắc bộ như Vĩnh Phúc, Hà Nội, cho thấy cây ưa thích môi trường sống có nhiệt độ thấp.

Bộ phận chính của cây ngưu tất được sử dụng trong y học cổ truyền là rễ. Thời điểm thu hoạch rễ tốt nhất là vào mùa đông, khi lá cây đã héo úa. Sau khi đào, phần cổ rễ và rễ con sẽ được bỏ đi, phần còn lại được rửa sạch, phơi khô cho đến khi nhăn nheo rồi bó lại để dùng dần. Rễ ngưu tất sau khi chế biến có màu vàng tro, mang vị ngọt và một mùi thơm đặc trưng.

Thành phần hóa học của Ngưu tất

Công dụng chữa bệnh của ngưu tất được giải thích bởi thành phần hóa học đa dạng của nó, bao gồm saponin, polysaccharid, ecdysteron, inokosteron, sterol, coumarin, alkaloid, muối kali, polypeptide, quercetin, baicalein và berberine. Các hoạt chất này có khả năng tăng cường chức năng gan, thận, hỗ trợ sức khỏe xương khớp và cải thiện lưu thông máu.

Công dụng chữa bệnh

– Trong y học cổ truyền

Trong Đông y, ngưu tất được biết đến với tính bình, vị đắng và chua, có tác động vào kinh can và thận. Ngưu tất thường được sử dụng để :

 + Giúp lưu thông máu, làm tan máu ứ và máu bầm

 + Giảm sưng tấy, tiêu ung thũng

 + Chữa đau bụng, bí tiểu, tiểu ra máu

 + Điều trị tắc kinh và sót nhau ở phụ nữ

– Trong y học hiện đại

 Y học hiện đại cũng khám phá ra nhiều lợi ích sức khỏe của cây Ngưu tất như

 + Hợp chất caponin trong rễ cây có khả năng phòng ngừa loãng xương do lão hóa.

 + Polypeptide chiết xuất từ ngưu tất có tác dụng bảo vệ và tái tạo hệ thần kinh ngoại vi.

 + Polysaccharide trong cây còn có khả năng chống lại sự hình thành và di căn của khối u.

 + Trị hạ huyết áp, chống co thắt tá tràng, kích thích co thắt tử cung và lợi tiểu.

Cách sử dụng Ngưu tất

Để sử dụng ngưu tất chữa bệnh, có thể dùng rễ tươi sau khi rửa sạch và cắt lát mỏng, hoặc dùng rễ khô bằng cách sắc nước uống, ngâm rượu hoặc tẩm muối. Liều dùng thường dao động từ 6 đến 12g mỗi lần. Có nhiều bài thuốc kết hợp ngưu tất với các vị thuốc khác để điều trị các bệnh cụ thể như đau bụng, bí tiểu, tê bì chân tay, viêm mũi, kinh nguyệt không đều và cao huyết áp.

Những lưu ý khi sử dụng

Tuy nhiên, các bác sỹ Y học cổ truyền có lưu ý rằng không phải ai cũng có thể sử dụng ngưu tất. Những người đang bị tiêu chảy, khí hư, phụ nữ mang thai và nam giới bị mộng tinh, di tinh nên tránh dùng. Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng, tránh tình trạng dùng sai cách hoặc quá liều.