Y Dược Học Việt Nam
Tần giao là vị thuốc quý với nhiều tác dụng từ kháng viêm đến giảm đau, được ứng dụng cả trong y học hiện đại và cổ truyền. Là một dược liệu tiềm năng trong điều trị nhiều chứng bệnh.Tuy nhiên, việc sử dụng cần thận trọng và có sự tư vấn của chuyên gia y tế.
Đặc điểm chung của tần giao
Tần giao có nguồn gốc từ rễ của cây tần giao, một loài thực vật có tên khoa học là Gentiana macrophylla Pall, thuộc về họ Long đởm (Gentianaceae). Cây tần giao có thể mọc hoang dại ở nhiều nơi, từ các tỉnh thuộc Trung Quốc (như Quảng Đông, vùng Đông Bắc) đến Ấn Độ, Triều Tiên, và cả Việt Nam, thường xuất hiện ở những khu vực bụi rậm hoặc đất trống.
Cây tần giao thuộc loại cây thân thảo nhỏ, chiều cao dao động từ 1 đến 1.5 mét. Thân cây có cành nhẵn, màu sắc thay đổi từ xanh lục đến tím sẫm, đặc trưng bởi các mấu hơi phình to. Lá cây mọc đối xứng dọc theo thân, phiến lá có hình mác hẹp. Điểm xuyết trên cây là những cụm hoa màu trắng, điểm thêm những đốm tía, mọc ở ngọn thân và đầu cành, tạo thành bông hẹp. Sau khi hoa tàn, cây kết quả nang nhẵn, có hình dáng tựa như đinh.
Người ta tiến hành thu hái cây quanh năm, nhưng thời điểm được đánh giá là tốt nhất thường rơi vào mùa hè, khoảng tháng 7 và tháng 8. Phần giá trị dược liệu nằm ở rễ cây. Sau khi đào về, rễ tần giao được rửa sạch cẩn thận, loại bỏ hết các rễ con, rồi được thái thành những lát mỏng. Cuối cùng, những lát rễ này sẽ trải qua quá trình làm khô bằng cách phơi dưới ánh nắng mặt trời hoặc sấy bằng các phương pháp công nghiệp.
Thành Phần Hóa Học Của Tần Giao
Sức mạnh chữa bệnh của tần giao đến từ các hợp chất hóa học tự nhiên mà nó chứa đựng. Các nghiên cứu đã xác định được hai nhóm chính các thành phần có hoạt tính trong rễ tần giao:
– Các Alcaloid: Điển hình như Gentanin, gentianin, và gentianidin.
– Tinh dầu: Góp phần vào mùi thơm đặc trưng của dược liệu.
Sự phối hợp của những thành phần này tạo nên những tác động đa dạng lên cơ thể.
Tác dụng dược lý của tần giao
– Trong Y học hiện đại
Y học hiện đại đã tiến hành nhiều nghiên cứu để giải mã cơ chế tác dụng của tần giao. Kết quả cho thấy:
- Khả năng kháng viêm: Nhờ sự hiện diện của Gentianine A, tần giao có tiềm năng trong việc giảm các phản ứng viêm trong cơ thể.
- Tác dụng giảm đau: Giúp làm dịu các cơn đau nhức.
- Tác dụng an thần: Có thể mang lại cảm giác thư thái, giảm căng thẳng.
- Tác dụng hạ sốt: Hỗ trợ làm giảm nhiệt độ cơ thể khi bị sốt.
- Ảnh hưởng đến đường huyết: Ghi nhận tác dụng tăng đường huyết, cần lưu ý khi sử dụng cho người có vấn đề về đường huyết.
- Ảnh hưởng đến huyết áp và nhịp tim: Có khả năng hạ huyết áp và ổn định nhịp tim.
– Trong Y học cổ truyền
Trong Y học cổ truyền, tần giao được mô tả chi tiết về tính chất và công năng:
- Đặc tính dược liệu: Vị cay, đắng, tính hơi hàn, có khả năng tác động lên các kinh Can, Vị và Bàng quang.
- Các công dụng chính: Thanh nhiệt (làm mát), lợi tiểu (tăng bài tiết nước tiểu), nhuận trường (hỗ trợ tiêu hóa), khu phong (trừ gió), trừ thấp (loại bỏ ẩm ướt), tán ứ (làm tan máu ứ), tiêu sưng (giảm sưng), và giảm đau.
Theo kinh nghiệm dân gian, vỏ rễ và vỏ thân cây tần giao thường được dùng để điều trị các vấn đề về đau nhức xương khớp, tình trạng tê bì chân tay, sưng đau, vàng da, ho, sốt, rôm sảy và mụn nhọt. Nước sắc từ rễ tần giao được tin dùng để lợi tiểu, hạ nhiệt, giảm đau, hỗ trợ điều trị thấp khớp, tiêu chảy, mụn nhọt, tiểu tiện khó, và thậm chí cả khi bị rắn cắn.
Ứng dụng tần giao trong các bài thuốc
Tần giao là một thành phần quan trọng trong nhiều bài thuốc cổ truyền, đặc biệt là những bài thuốc nhằm vào việc điều trị các chứng phong thấp, đau khớp, nhất là các trường hợp có biểu hiện của phong tà, gây ra cảm giác tê buốt ở bắp thịt và co rút chân tay. Dưới đây là một số ví dụ về các bài thuốc Đông y có sử dụng tần giao:
– Bài thuốc cho thấp khớp, đau nhức xương khớp, co quắp chân tay
– Bài thuốc giúp khu phong, thanh nhiệt, điều hòa khí huyết, trị chứng chân tay khó cử động, lưỡi cứng khó nói
– Bài thuốc trị sốt về chiều, cảm giác nóng âm ỉ trong xương
– Bài thuốc cho người bị hư lao, sốt về chiều kèm theo đổ mồ hôi khi ngủ
– Bài thuốc trị sốt chiều do âm hư
– Bài thuốc hạ sốt cho trẻ em
– Bài thuốc uống chữa bong gân, sai khớp
– Bài thuốc đắp ngoài chữa bong gân, sai khớp
Lưu ý khi sử dụng
Mặc dù tần giao mang lại nhiều lợi ích tiềm năng, nhưng việc sử dụng cần được cân nhắc kỹ lưỡng đặc biệt là người có thể trạng suy nhược, yếu ớt, người bị đau nhức chân tay kéo dài do khí huyết hư, và người đang bị tiêu chảy nên hạn chế sử dụng
